नेपाळ आणि भारतात वाद
Adipurush movie controversy : चित्रपट ही कलाकृती असते. ती इतिहास नसतो, हे एकवेळ मान्य केले, तरी धार्मिक आणि ऐतिहासिक चित्रपट करताना जी व्यवधाने पाळावी लागतात, ती ‘आदिपुरुष’मध्ये पाळली गेली नाहीत. त्यामुळे नेपाळ आणि भारतात या चित्रपटावरून वाद सुरू झाला आहे. त्यातही पूर्वी एखादी कलाकृती अजरामजर झाली असेल आणि त्यावर चित्रपट काढायचा असेल, तर जास्त काळजी घ्यावी लागते. ‘आदिपुरुष’ बाबत ती पाळली गेली नाहीत. त्यामुळे तो वादाच्या भोवऱ्यात सापडला आहे. चालू पिढीला समजणारी भाषा वापरल्याचे समर्थन केले जात असले, तरी ते लंगडे आहे. एखादा चित्रपट चालायचा असेल, तर त्यावर जाणीवपूर्वक वाद घडवून आणले जात असतात. त्यातून गल्ला भरतो, यासाठी तर भारतीयांच्या आदर्शाबाबत छेडछाड केली नाही ना, असा प्रश्न उपस्थित होतो. केंद्र सरकार संस्कृतीचा, हिंदू धर्माचा वारंवार उल्लेख करते आणि त्याच सरकारमधील मंत्री आता मात्र चित्रपटाला मान्यतेचा मुद्दा चित्रपट परीनिरीक्षण मंडळावर सोपवून मोकळे होते, हे न पटणारे आहे. ‘आदिपुरुष’ मधील वाद रामायणातील पौराणिक पात्रांच्या लूक आणि संवादांवरून आहे. या चित्रपटाचे फोटो आणि व्हिडीओ ‘सोशल मीडिया’वर व्हायरल होताच अनेक ठिकाणाहून निषेधाचे आवाज उठले.
सामान्यांचा अपेक्षाभंग झाला?
रामायण हे महाकाव्य रामायण सामान्य लोकांशी जोडलेले आहे. चित्रपटाचे बजेट पाचशे-सहाशे कोटी रुपयांचे असले, म्हणजेच ती महान कलाकृती ठरते असे नाही. ‘तानाजी’ हा ऐतिहासिक चित्रपट दिग्दर्शित केलेल्या ओम राऊत यांनीच ‘आदिपुरुष’चे दिग्दर्शन केले. त्यामुळे या चित्रपटाकडून प्रेक्षकांच्या अपेक्षा खूप होत्या; परंतु सामान्यांचा अपेक्षाभंग झाला. गल्ला कितीही मिळवला असला, तरी. अजूनही भारतीयांवर रामानंद सागर यांच्या रामायणाचा प्रभाव आहे. पिढी बदलली, म्हणून धार्मिकतेवर आधारित कथानकांत कशीही भाषा चालत नसते. रावणाला लांब दाढी, हनुमानाला मिशाशिवाय दाढी आहे, जाड मिशा असलेला राम हे सर्व आतापर्यंत वाचलेल्या, पाहिलेल्या घटनांना छेद देणारे आहे. कलाकाराला अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य असले, म्हणजे त्याने सामान्यांच्या भावनाशी खेळायचे असे नसते. आता वादंग उठल्यानंतर लोकांच्या अपेक्षेप्रमाणे बदल करू, असे म्हणण्याला काहीही अर्थ नसतो. आधीही काही बदल करण्यात आले, तरीही संवाद आणि पात्रांच्या वेशभूषा आणि मेकअपमध्ये एवढ्या चुका राहत असतील, तर नेमका बदल काय केला, हा प्रश्न उरतोच.
चित्रपटात अनेक कमतरता
रामाच्या मिशासारखा लूक प्रभासचा आहे. तो पॅन इंडियाचा स्टार आहे, त्याला स्टार अपील आहे. बाहुबलीमध्ये लोकांना तो खूप आवडला होता. लोकांनी त्याचा स्वीकार केला; परंतु सर्वात आक्षेपार्ह रावण आणि त्याच्या साथीदारांची पात्रे होती. ते लंकेचे राक्षस होते; परंतु सिनेमात ते राक्षसासारखे कमी आणि मध्ययुगीन आक्रमणकर्त्यासारखे जास्त दिसतात. सोन्याची लंका असायची हे आपण लहानपणापासून ऐकत आलो आहोत; पण हॉलिवूडची नक्कल करण्याच्या हव्यासापोटी काळ्या दगडांची लंका बनवल्याचे चित्रपटात दिसते. मनोज मुंतशीर खूप छान संवाद लिहितात; परंतु ‘आदिपुरुष’ मध्ये अतिशय अपशब्द वापरण्यात आले आहेत. ती भाषा टपोरी वाटते. या चित्रपटाच्या माध्यमातून लोकांचे आराध्य दैवत श्री राम आणि रामायण यांची प्रतिमा मलीन करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे, अशी याचिका दिल्ली उच्च न्यायालयात दाखल करण्यात आली आहे. चित्रपटाच्या आशयाबद्दल बोलायचे झाले तर त्यात अँक्शन जास्त आणि भावना कमी आहे. चित्रपटात अनेक कमतरता आहेत.
पचनी न पडणारे संवाद, चित्रण
सुग्रीवासारखी महत्त्वाची व्यक्तिरेखाही अगदी विचित्र दिसणाऱ्या ‘व्हीएफएक्स’च्या माध्यमातून माकडाप्रमाणे दाखवण्यात आली आहे. पुरुषोत्तम भगवान राम हे केवळ भारतीय जनतेच्याच नव्हे, तर जगाच्या मोठ्या भागाच्या, हिंदूंच्याच नव्हे, तर इतर धर्माच्या लोकांच्या श्रद्धेशी निगडीत आहेत. ते एक आदर्श पात्र आहे. एक आदर्श कुटुंब व्यवस्था आणि समाज स्थापन करण्यासाठी ते धडपडत आहेत. धीरोदत्त नायक आहेत. आदर्श मुलगा, आदर्श नवरा, आदर्श भाऊ आणि आदर्श पालक. सीता ही आदर्श कन्या, आदर्श बहीण, आदर्श पत्नी आणि आदर्श सून आहे. भगवान हनुमान हे त्यांचे अनन्यसाधारण भक्त आहेत, म्हणूनच त्यांची पात्रे लोकांच्या मनात खोलवर रुजलेली आहेत. साहजिकच त्यांच्या चारित्र्यावर शिंतोडे उडवण्याचा कोणताही प्रयत्न झाला, की त्या विश्वासाला ठेच पोहोचते. मनोज मुंतशीर यांना ही गोष्ट माहीत नसेल असे मानता येणार नाही.
संवाद बदलण्यात येणार
प्रभू रामावरील आपले अपार प्रेम त्यांनी मोठ्या प्रमाणात व्यक्त केले, तरीही त्यांनी जाणीवपूर्वक राम, सीता, हनुमान यांचे चारित्र्य बिघडवण्याचा प्रयत्न केला. त्यामुळे त्यांचा निषेध होणे स्वाभाविक आहे. सुरुवातीला त्यांनी चित्रपटातील प्रत्येक संवादाला न्याय देण्याचा प्रयत्न केला असला, तरी चौफेर विरोध वाढल्यावर लोकांचा आक्षेप असलेल्या आदिपुरुष चित्रपटातील संवाद बदलण्यात येणार असल्याचे त्यांनी मान्य केले आहे. जगभर जितक्या प्रकारची रामायणे लिहिली गेली आहेत, जितक्या रामलीला झाल्या असतील. तितके चित्रपट आणि मालिका बनवल्या गेल्या असतील. पौराणिक कृतीवर बनवल्या गेल्या असतील. प्रत्येकाने काहीतरी वेगळ्या पद्धतीने मांडण्याचा प्रयत्न केला आहे; पण मूळ गोष्ट अशी आहे, की रामायणाच्या मूळ भावविश्वाशी कोणी छेडछाड केलेली नाही. कोणत्याही पात्राला विकृत करण्याचा प्रयत्न केलेला नाही, तर त्याच्या उजळ बाजू ठळकपणे मांडण्याचा प्रयत्न केला आहे.
टपोरी भाषेचा वापर
या पार्श्वभूमीवर काहीतरी वेगळे घडवण्याचे आव्हान मनोज मुंतशीर यांच्यासमोरही असायला हवे होते; पण वेगळे दिसण्यासाठी त्यांनी जो पूर्णपणे टपोरी मार्ग स्वीकारला, टपोरी भाषेचा वापर भारतीय मन कधीही सहन करू शकत नाही. चित्रपटासाठी निवडलेली कलाकुसर आणि ती तयार करताना वापरण्यात आलेली यंत्रणा यावरूनच रामायणातून काही नवीन काढून ते सादर करण्याचा त्यांचा मूळ हेतू नव्हता हे स्पष्ट होते. किंबहुना, आजकाल असा कथाकारांचा वर्गही तयार झाला आहे, जो अगदी रस्त्यावरच्या भाषेत रामायणाची कथा सांगून वाहवा मिळवण्याचा प्रयत्न करताना दिसतो. मनोज मुंतशीर यांनीही तसाच प्रयत्न केला. या प्रयत्नात ते कमाईच्या बाबतीतही यशस्वी झाल्याचे बोलले जात आहे. टाळ्या आणि पैसा गोळा करण्याच्या हेतूने जेव्हा एखादी रचना लिहिली जाते किंवा केली जाते, तेव्हा त्याचे नशीब तेच असते. या चित्रपटाबाबत तोडफोड आणि हिंसाचाराच्या घटना घडल्या नाहीत ही चांगली गोष्ट आहे.
संस्कृतीची खिल्ली उडवली?
लोकांच्या विश्वासाला धक्का बसला आहे; मात्र अशा लोकांनी लोकशाही मार्गाने निषेध केला; पण तरीही प्रश्न उरतोच, की मनोज मुंतशीर यांना अशाप्रकारे प्रगाढ श्रद्धा असलेल्या पौराणिक पात्रांचा विपर्यास करून समाजाला काय द्यायचे होते? उलट, भारतीय समाजाच्या जडणघडणीची त्यांना योग्य ओळख नाही सामाजिक जडणघडण मजबूत ठेवण्याकडे त्यांचा कल नाही, हे या चित्रपटातून दिसून येते. ‘तेरी मिट्टी में मिल जवान..’ सारखी गाणी लिहून बॉलिवूडमध्ये ठसा उमटवणाऱ्या मनोज मुनताशीर यांना आदिपुरुष चित्रपटातील संवादामुळे ‘सोशल मीडिया’ आणि इतर प्लॅटफॉर्मवर प्रचंड टीकेचा सामना करावा लागत आहे. या चित्रपटात कुठेही भारतीय संस्कृतीची खिल्ली उडवली नसल्याचे त्यांनी सांगितले असले, तरी प्रत्यक्ष संवाद ऐकणाऱ्या आणि चित्रपट पाहणाऱ्यांच्या ते पचनी पडत नाही.